کیفیات مخففه قضایی (مواد 37 و 38 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392)

کیفیات مخففه قضایی به اوضاع و احوالی گفته می شود که به موجب آنها دادگاه می تواند مجازات مرتکب را به نحوی که به حال او مناسب تر است، به شرح مذکور در قانون تقلیل دهد و یا به مجازات دیگری تبدیل نماید. مستند کیفیات مخففه قضایی ماده 37 قانون مجازات اسلامی است: «در صورت وجود یک یا چند جهت از جهات تخفیف، دادگاه می تواند مجازات تعزیری را به نحوی که به حال متهم مناسب تر باشد به شرح زیر تقلیل دهد یا تبدیل کند ...».

تخفیف مجازات در خصوص تعدد مادی جرم

تعدد مجازات مانع اعمال مقررات تخفیف مجازات نیست و تخفیف مجازات تابع مقررات عام است.

تعدد مجازات در جرایم مستمر

در جرایم مستمر که عنصر مادی آن در طول زمان استمرار یافته و شکل می گیرد، مقررات تعدد مجازات اعمال نمی گردد، همچنین در جرایم استمرار یافته، مانند تخریب یک مکان در زمان نسبتا" طولانی و نیز جرایم متوالی، تعدد مجازات منتفی است.

تفاوت رکن مادی جرایم ارتکابی در تعدد مجازات

در مواردی که رکن مادی جرایم ارتکابی متفاوت، اما رکن قانونی آن ها واحد است (مانند ارتکاب کلاهبرداری و جرایم در حکم کلاهبرداری)، تعدد از نوع واحد محسوب می شود. در مقابل، در مواردی که رکن مادی جرایم ارتکابی مشابه، اما رکن قانونی آن ها متفاوت است (مانند ارتکاب شروع به جرم، معاونت و مشارکت در یک رفتار)، تعدد از نوع مختلف است.

تعدد جرم در مواردی که ارتکاب جرمی لازمه ارتکاب جرم دیگری باشد

در مواردی که ارتکاب جرمی لازمه ارتکاب جرم دیگری است، مانند ورود غیرمجاز به منزل دیگری برای سرقت، یا داشتن مواد مخدر به میزان مصرف، مقررات تعدد جرم، اعمال نمی شود و رفتار مرتکب تابع قواعد جرم واحد است.

صدق عنوان مجرمانه خاص بر مجموع جرایم ارتکابی

مطابق بند «د» ماده 134 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 در صورتی که مجموع جرایم ارتکابی در قانون، عنوان مجرمانه خاصی داشته باشد، مقررات تعدد جرم اعمال نمی شود و مرتکب به مجازات مقرر در قانون محکوم می شود، مانند اختلاس توام با جعل سند و یا سرقت مسلحانه.

تکمیلی بودن مجازات اصلی یکی از جرایم در تعدد مجازات

چنانچه مجازات اصلی یکی از جرایم از جنس مجازات های تکمیلی یا تبعی باشد، آن مجازات در هر صورت اجرا می شود، حتی اگر اشد نباشد. در واقع، اگر مجازات اصلی جرم اخف، شامل اقامت اجباری یا محرومیت از حقوق اجتماعی یا انفصال باشد، در هر حال اجرا خواهد شد.

عدم امکان اجرای مجازات اشد در تعدد مجازات

در صورتی که مجازات اشد مشمول مقررات تخفیف گردد یا به علت گذشت شاکی یا نسخ مجازات قانونی یا مرور زمان، اجرای مجازات، غیرقابل اجرا گردد، مجازات اشد بعدی با احتساب میزان مجازات اجرا شده، اعمال می شود. چنانچه اجرای مجازات اشد تعلیق گردد و یا اینکه محکوم، مشمول آزادی مشروط یا عفو یا مراقبت الکترونیکی یا نظام نیمه آزادی شود، مجازات اجرا شده محسوب و نوبت به مجازات اشد بعدی نمی رسد.

اجرای مجازات اشد در تعدد مجازات

در تمام موارد تعدد مادی جرم و تعدد مجازات، فقط مجازات اشد قابل اجرا است. منظور از اشد در این مورد، اشد قضایی یا حکمی (یعنی مجازات مندرج در دادنامه) است و اشد قانونی مورد نظر نیست. چنانچه مجازات ها به لحاظ اشد برابر باشد، یکی از آن ها اجرا می شود.

مقررات خاص در قلمرو تکرار جرم

1. جرایم مربوط به مواد مخدر و روانگردان مقررات تکرار جرم.
2. امتناع از انجام وظیفه قانونی موضوع ماده 597 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات.
3. تصرف عدوانی موضوع ماده 693 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات.
4. رانندگی بدون پروانه موضوع ماده 723 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات.
5. جرایم موضوع قانون استفاده کنندگان غیرمجاز از آب، برق، تلفن، فاضلاب و گاز مصوب 1396.

شرایط تکرار جرم

1. محکومیت سابق باید از نوع درجه یک تا پنج و جرم لاحق باید از نوع درجه یک تا شش باشد.
2. محکومیت سابق و جرم لاحق باید عمدی باشد.
3. محکومیت سابق و جرم لاحق نباید از نوع جرایم سیاسی، مطبوعاتی، اطفال و نوجوانان باشد.  

مجازات تکرار جرم

مجازات تکرار جرم در ماده 137 قانون مجازات اسلامی «میانگین بین حداقل و حداکثر مجازات قانونی آن جرم است و دادگاه می تواند وی را به بیش از حداکثر مجازات تا یک چهارم آن محکوم کند».

برای مثال، چنانچه مجازات جرم ارتکابی یک تا سه سال حبس باشد، در فرض تکرار، دادگاه باید از دو تا سه سال حکم کند و در صورت لزم دادگاه می تواند مجازات را تا یک چهارم حداکثر آن ( سه سال و یک روز تا سه سال و نه ماه) تشدید نماید.