تملیک اموال به فرزند خوانده

اگر در طول مدت ۶ ماه قرار سرپرستی موقت و آزمایشیِ، موردی پیش نیاید، دادگاه در صورتی حکم سرپرستی را صادر می کند که تقاضاکننده بخشی از اموال خود را به کودک تحت سرپرستی تملیک کند و تشخیص این که چه میزان باشد با دادگاه است .البته احراز لزوم به نام کردن بخشی از مال با دادگاه است و ممکن است در مواردی برای مصلحت کودک از این شرط چشم پوشی کند .اداره این اموال در صورتی با سرپرست است که دادگاه او را قیم کودک نیز قرار دهد. همچنین برای صدور حکم سرپرستی باید درخواست کننده تعهد دهد که تمامی مخارج مربوط به سرپرستی کودک را تامین کند. تشخیص لزوم این مورد نیز بر عهده دادگاه است.

فرایند سپردن سرپرستی یک کودک به خانواده متقاضی سرپرستی

در ابتدا تقاضانامه درخواست کنندگان سرپرستی باید به سازمان بهزیستی داده شود و این سازمان حداکثر پس از دو ماه، نظر کارشناسی خود را به دادگاه اعلام می کند. دادگاه همه جوانب و موارد و شروط ذکر شده در قانون را بررسی می کند و با در نظر گرفتن نظر بهزیستی اگر همه چیز مساعد بود، قرار سرپرستی موقت و آزمایشیِ ۶ ماهه را صادر کرده و به دادستان، متقاضی و بهزیستی ارسال می کند.  اگر در طول این ۶ ماه هر یک از شرایط از بین رفت یا معلوم شود که از اول وجود نداشته است، دادگاه می تواند با تقاضای دادستان یا هر یک از تقاضا کنندگان و تقاضای بهزیستی، قرار سرپرستی موقت را لغو کند .

ارث نبردن فرزندخوانده از سرپرست

قانون حمایت از کودکان بی سرپرست برای جبران این موضوع که فرزندخوانده از سرپرست ارث نمی برد، به نام زدن بخشی از اموال سرپرست را واجب کرده است تا از هرگونه سوءاستفاده جلوگیری شود.

عدم قطع رابطه کودک با خانواده حقیقی خود

با صدور حکم سرپرستی، رابطه بین کودک (فرزندخوانده) با خانواده اش همچنان پابرجاست و خللی در آن ایجاد نمی شود.

ولایت نداشتن سرپرست بر فرزندخوانده

با توجه به اینکه سرپرست مانند ولی قهری برای فرزند خوانده نیست در نتیجه پس از فوت سرپرست، پدر او، همانند جد پدری؛ ولی او نخواهد بود و دادگاه اقدام به تعیین قیم برای کودک می کند. همچنین با توجه به این که فقط ولی قهری می تواند وصی تعیین کند، سرپرست نمی تواند وصی برای فرزندخوانده تعیین کند و دادگاه اقدام به انتخاب قیم می کند.

نام خانوادگی فرزند خوانده

پس از صدور حکم قطعی سرپرستی، دادگاه به سازمان ثبت احوال ابلاغ می کند تا نام کودک وارد اسناد سجلی سرپرستان شود و همچنین شناسنامه جدید با نام خانوادگی سرپرستان برای کودک صادر شود و سابقه هویتی کودک در پرونده او محفوظ می ماند.

وقتی کودک به ۱۸سال رسید، می تواند از اداره ثبت احوال، صدور شناسنامه جدید با نام خانوادگی والدین واقعی خود در صورت معلوم بودن آنها درخواست کند.

آثار صدور حکم سرپرستی

با صدور حکم سرپرستی حقوق و تکالیفی برای سرپرستان ایجاد می­ شود و کودک در حکم فرزند آن خانواده محسوب می شود و زوج و زوجه باید تعهد دهند تمامی هزینه ها و مراقبت های مورد نیاز را انجام دهند .بر اساس ماده ۱۷ قانون حمایت از کودکان بی سرپرست و بدسرپرست، تکالیف سرپرست نسبت به کودک از نظر نگهداری، تربیت و نفقه و… مانند تکالیف والدین نسبت به اولاد است.

اگر زوجینِ سرپرست از یکدیگر جدا شده یا یکی از آنها فوت کنند، کودک طبق نظر دادگاه به یکی از آنها یا شخص ثالثی سپرده می شود.

اولویت در پذیرش سرپرستی کودکان بی‌ سرپرست و بد‌سرپرست

اولویت در پذیرش سرپرستی به ترتیب با زن و شوهر بدون فرزند، سپس زنان و دختران بدون شوهر فاقد فرزند و در نهایت زن و شوهر دارای فرزند است. همچنین درخواست کنندگان سرپرستی باید دارای شرایطی مانند عدم محکومیت جزایی مؤثر، تمکن مالی، سلامت جسمی و روانی، نداشتن اعتیاد به مواد مخدر و شروطی از این قبیل باشند. در صورتی می توان سرپرستی این کودکان را به سایرین سپرد که امکان شناخت پدر یا مادر یا جد پدری او وجود نداشته باشد یا این افراد یا وصی آنها در قید حیات نباشند یا هیچ کدام صلاحیت سرپرستی را نداشته باشند و دادگاه سرپرستی او را به سازمان بهزیستی سپرده باشد.

شرایط سرپرستی قانونی کودکان بی ‌سرپرست و بد‌سرپرست

الف - متقاضی سرپرستی از اتباع ایرانی باشد. ب ـ زن و شوهری که پنج سال ازدواج کرده باشند و از این ازدواج فرزندی نداشته باشند، به شرطی که یکی از آنها حداقل ۳۰ سال داشته باشد. ج ـ زن و شوهر دارای فرزند به شرطی که یکی از آنها حداقل ۳۰ سال داشته باشد. د ـ دختران و زنان بدون شوهر، درصورتی که حداقل ۳۰ سال سن داشته باشند، فقط حق سرپرستی کودکان دختر را دارند. در بعضی موارد مانند اینکه درخواست کننده از وابستگان کودک باشد یا زوجی درخواست کند که امکان بچه دار شدن نداشته باشند، می توان با درنظر گرفتن مصلحت کودک از برخی از این شرایط چشم پوشی کرد.

نظارت بر سرپرستان فرزندخوانده

در کليه مواردي که به موجب قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست، توسط دادگاه صالح براي کودکان و نوجوانان، سرپرست تعيين مي‌گردد، دادگاه مکلف است رونوشت راي را جهت اطلاع به سازمان بهزیستی ارسال نمايد. سازمان بهزیستی موظف است در طول دوره سرپرستي، نسبت به اين دسته از افراد نظارت کند.

ارائه مدارک کودک تحت سرپرستی

ارائه مدارک و اطلاعات مربوط به کودک يا نوجوان تحت سرپرستي، جز به سرپرست يا سرپرستان ،صرفاً درصورت ضرورت، با رعايت مصلحت کودک يا نوجوان و اجازه دادگاه امکان پذير است.

دادگاه صالح رسیدگی به درخواست سرپرستی 

دادگاه صالح براي رسيدگي به امور مربوط به نگهداري کودکان و نوجوانان بي‌سرپرست، دادگاه محل اقامت درخواست‌کننده است.

فسخ حکم سرپرستی

در صورت فسخ حکم سرپرستی تا زمان تعيين سرپرست يا سرپرستان جديد تغييري در مشخصات سجلي فرد تحت سرپرستي صورت نخواهد گرفت.

ازدواج بین سرپرست و فرزندخوانده

ازدواج چه در زمان حضانت و چه بعد از آن بين سرپرست و فرزندخوانده ممنوع است مگر اينکه دادگاه صالح پس از اخذ نظر مشورتي سازمان بهزیستی،‌ اين امر را به مصلحت فرزندخوانده تشخيص دهد.

ازدواج سرپرست فرزندخوانده

در خصوص کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست که به متقاضیان سرپرستی واگذار گردیده اند، هرگاه سرپرست درصدد ازدواج برآيد، بايد مشخصات فرد مورد نظر را به دادگاه صالح اعلام نمايد. درصورت وقوع ازدواج، سازمان بهزیستی مکلف است گزارش ازدواج را به دادگاه اعلام تا با حصول شرايط اين قانون، نسبت به ادامه سرپرستي به صورت مشترک و يا فسخ آن اتخاذ تصميم نمايد.

فسخ حکم سرپرستی

دادستان و سازمان بهزیستی در صورتي ‌که ضرورت فسخ حکم سرپرستي را احراز نمايند، مراتب را به دادگاه صالح اعلام مي‌کنند.

خروج فرزندخوانده از کشور در دوره آزمایشی

چنانچه خروج از کشور در دوره آزمايشي باشد، سرپرست منحصر يا سرپرستان بايد تضميني ‌مناسب جهت بازگشت کودک يا نوجوان تا پايان دوره آزمايشي، به دادستان بسپارد. ضمناً سازمان مکلف است به طريق اطمينان‌بخشي در مورد رعايت حقوق کودک يا نوجوان در خارج از کشور اقدام لازم را به‌عمل آورد.

سفر واجب برای کودک تحت سرپرستی

در صورتي که مسافرت کودک يا نوجوان به خارج بر وي واجب باشد مانند سفر حج تمتع؛ ترتیب مذکور اجراء نخواهد شد. سرپرست يا سرپرستان در هر حال بايد موضوع را به سازمان و دادستان اطلاع دهند.

صدور گذرنامه برای کودک تحت سرپرستی

صدور گذرنامه و خروج کودک يا نوجوان تحت سرپرستي از کشور منوط به موافقت سرپرست منحصر يا سرپرستان و دادستان است. دادستان پس از جلب نظر کارشناسي سازمان بهزیستی با رعايت مصلحت، اتخاذ تصميم مي‌نمايد.

صدور شناسنامه جدید برای فرزندخوانده پس از 18 سالگی 

کودک يا نوجوان تحت سرپرستي مي‌تواند پس از رسيدن به سن هجده سالگي، صدور شناسنامه جديدي را براي خود با درج نام والدين واقعي در صورت معلوم بودن، يا نام خانوادگي مورد نظر وي، در صورت معلوم نبودن نام والدين واقعي، ‌از اداره ثبت احوال درخواست نمايد.

وظایف اداره ثبت احوال پس از صدور حکم قطعی سرپرستی

پس از صدور حکم قطعي سرپرستي، مفاد حکم از سوي دادگاه به اداره ثبت احوال و اداره بهزيستي مربوط ابلاغ مي‌شود. اداره ثبت احوال مکلف است نام و نام خانوادگي کودک يا نوجوان تحت سرپرستي و همچنين مفاد حکم سرپرستي را در اسناد سجلي و شناسنامه سرپرست يا زوجين سرپرست وارد کند. همچنين اداره ثبت احوال مکلف است شناسنامه جديدي براي کودک يا نوجوان تحت سرپرستي با درج نام و نام خانوادگي سرپرست يا زوجين سرپرست صادر و در قسمت توضيحات مفاد حکم سرپرستي و نام و نام خانوادگي والدين واقعي وي را در صورت مشخص بودن، قيد نمايد.

مزایای حمایتی و بیمه ای برای سرپرستان و کودکان

شخصي‌که سرپرستي افراد تحت حمايت قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست را بر عهده مي‌گيرد از مزاياي حمايتي حق اولاد و مرخصي دوره مراقبت براي کودکان زير سه‌سال (معادل مرخصي دوره زايمان) بهره‌مند مي‌باشد. کودک يا نوجوان تحت سرپرستي نيز از مجموعه مزاياي بيمه و بيمه‌هاي تکميلي وفق مقررات قانوني برخوردار خواهد شد.

سرنوشت کودک تحت سرپرستی بعد از فوت یا طلاق سرپرستان

در خصوص کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست که به متقاضیان سرپرستی واگذار گردیده اند، در صورت فوت يا زندگي مستقل و جدايي هر يک از سرپرستان يا وقوع طلاق بين آنان، دادگاه مي‌تواند با درخواست سازمان بهزیستی و با رعايت مفاد اين قانون، سرپرستي کودک يا نوجوان را به يکي از زوجين يا شخص ثالث واگذار نمايد. رعايت نظر کودکان بالغ در اين خصوص ضروري است.

فوت سرپرست و پرداخت مستمری

در خصوص کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست که به متقاضیان سرپرستی واگذار گردیده اند، در صورت فوت سرپرست منحصر يا سرپرستان که مشمول يکي از صندوق هاي بازنشستگي بوده‌اند، افراد تحت سرپرستي در حکم افراد تحت تکفل متوفي محسوب گرديده و تا تعيين سرپرست جديد از مزاياي مستمري وظيفه بازماندگان برخوردار خواهند شد.

پرداخت مستمری به کودکان بی سرپرست

صدور حکم سرپرستي، به هيچ وجه موجب قطع پرداخت مستمري که به موجب قانون به کودک يا نوجوان بی سرپرست و بد سرپرست، تعلق گرفته يا مي‌گيرد، نمي‌شود.

اداره اموال صغیر تحت سرپرستی

اموالي که در مالکيت صغير تحت سرپرستي قرار دارد در صورتي اداره آن به سرپرست موضوع قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست، سپرده مي‌شود که طفل فاقد ولي قهري باشد و يا ولي قهري وي براي اداره اموال او شخصي را تعيين نکرده باشد و مرجع صالح قضایي قيمومت طفل را بر عهده سرپرست قرار داده باشد.

بیمه عمر درخواست کنندگان سرپرستی

درخواست‌کننده منحصر يا درخواست‌کنندگان سرپرستي کودک یا نوجوان بی سرپرست بايد متعهد گردند که تمامي هزينه‌هاي مربوط به نگهداري و تربيت و تحصيل افراد تحت سرپرستي را تأمين نمايند. اين حکم حتي پس از فوت سرپرست منحصر يا سرپرستان نيز تا تعيين سرپرست جديد، براي کودک يا نوجوان جاري مي‌باشد. بدين منظور سرپرست منحصر يا سرپرستان، موظفند با نظر سازمان بهزیستی خود را نزد يکي از شرکتهاي بيمه به‌نفع کودک يا نوجوان تحت سرپرستي بيمه عمر کنند.

تملیک بخشی از اموال یا حقوق به کودک تحت سرپرستی

دادگاه در صورتي حکم سرپرستي کودک یا نوجوان بی سرپرست را، صادر مي‌نمايد که درخواست‌کننده سرپرستي بخشـي از اموال يا حقوق خـود را به کودک يا نوجـوان تحت سرپرستي تمليک کند. تشخيص نوع و ميزان مال يا حقوق مزبور با دادگاه است. در مواردي که دادگاه تشخيص دهد اخذ تضمين  عيني از درخواست‌کننده ممکن يا به مصلحت نيست و سرپرستي کودک يا نوجوان ضرورت داشته باشد، دستور اخذ تعهد کتبي به تمليک بخشي از اموال يا حقوق در آينده را صادر و پس از قبول  درخواست‌کننده و انجام دستور، حکم  سرپرستي صادر مي‌کند.

فسخ سرپرستی در دوره آزمایشی

دادگاه مي‌ تواند در دوره سرپرستی آزمایشی، در صورت زوال و يا عدم تحقق هر يک از شرايط مقرر در قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست به تقاضای دادستان و يا سرپرست منحصر يا سرپرستان کودک يا نوجوان و با اطلاع قبلی سازمان بهزیستی و همچنين با تقاضای سازمان قرار صادره را فسخ نمايد.

بررسی تقاضانامه سرپرستی

تقاضانامه درخواست‌کنندگان سرپرستي کودکان و نوجوانان بی سرپرست، بايد به سازمان بهزیستی ارائه گردد و سازمان بهزیستی مکلف است حداکثر پس از دو ماه نسبت به اعلام نظر کارشناسي آن را به دادگاه صالح تقديم دارد. دادگاه با احراز شرايط مقرر در اين قانون و با لحاظ نظريه سازمان بهزیستی، نسبت به صدور قرار سرپرستي آزمايشي شش ماهه اقدام مي‌نمايد. قرار صادره به دادستان، متقاضي و سازمان ابلاغ مي‌گردد.

چه کودکانی را به سرپرستی می سپارند؟

سپردن سرپرستي کودکان و نوجوانان بي‌سرپرست، در صورتي مجاز است که داراي يکي از شرايط ذيل باشند:

الف ـ امکان شناخت هيچ يک از پدر، مادر و جدپدري آنان وجود نداشته باشد.

ب ـ پدر، مادر، جدپدري و وصي منصوب ازسوي ولي ‌قهري‌ آنان در قيد حيات نباشند.

ج ـ افرادي که سرپرستي آنان به موجب حکم مراجع صلاحيتدار به سازمان سپرده گرديده و تا زمان دوسال از تاريخ سپردن آنان به سازمان، پدر يا مادر و يا جدپدري و وصي منصوب از سوي ولي قهري براي سرپرستي آنان مراجعه ننموده باشند.

دـ هيچ يک از پدر، مادر و جدپدري آنان و وصي منصوب از سوي ولي قهري صلاحيت سرپرستي را نداشته باشند و به تشخيص دادگاه صالح اين امر حتي با ضم امين يا ناظر نيز حاصل نشود.

سرپرستی بیش از دو کودک

درخواست‌کنندگان سرپرستي کودکان و نوجوانان بي‌سرپرست، نمي‌توانند بيش از دو کودک يا نوجوان را سرپرستي نمايند مگر در مواردي که کودکان يا نوجوانان تحت سرپرستي، اعضاي يک خانواده باشند.

یافتن طفل

درصورتي که متقاضي سرپرستي کودکان و نوجوانان بي‌سرپرست، ادعاي يافتن طفلي را بنمايد و ادعاي وي در دادگاه ثابت شود، چنانچه واجد شرايط مندرج در قانون قـانون حمايت از کودکان و نوجوانان بي‌سرپرست و بدسرپرست براي سرپرستي باشد در اولويت واگذاري سرپرستي قرار مي‌گيرد.

شرایط درخواست کنندگان سرپرستی

درخواست‌کنندگان سرپرستي کودکان و نوجوانان بي‌سرپرست بايد داراي شرايط زير باشند:

الف ـ تقيّد به انجام واجبات و ترک محرمات

ب ـ عدم محکوميت جزائي مؤثر با رعايت موارد مقرر در قانون مجازات اسلامي

ج ـ تمکن مالي

دـ عدم حجر

هـ ـ سلامت جسمي و رواني لازم و توانايي عملي براي نگهداري و تربيت کودکان و نوجوانان تحت سرپرستي

وـ نداشتن اعتياد به مواد مخدر، مواد روانگردان و الکل

زـ صلاحيت اخلاقي

ح ـ عدم ابتلاء به بيماري‌هاي واگير و يا صعب‌العلاج

ط ـ اعتقاد به يکي از اديان مصرح در قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران

درخواست سرپرستی

در مواردي که زن و شوهر درخواست‌کننده سرپرستي کودکان و نوجوانان بي‌سرپرست باشند، درخواست بايد به طور مشترک از طرف آنان تنظيم و ارائه گردد.

اولويت در پذيرش سرپرستي کودکان و نوجوانان بي‌سرپرست

اولويت در پذيرش سرپرستي کودکان و نوجوانان بي‌سرپرست به ترتيب با زن و شوهر بدون فرزند، سپس زنان و دختران بدون‌شوهر فاقدفرزند و در نهايت زن و شوهر داراي فرزند است.

افراد زير مي توانند سرپرستي کودکان و نوجوانان را از سازمان بهزيستي درخواست نمايند :

الف ـ زن و شوهري که پنج‌سال از تاريخ ازدواج آنان گذشته باشد و از اين ازدواج صاحب فرزند نشده باشند، مشروط به اين‌که حداقل يکي‌از آنان بيش از سي‌سال سن داشته باشد.

ب ـ زن و شوهر داراي فرزند مشروط بر اين‌ که حداقل يکي از آنان بيش از سي‌سال سن داشته باشد.

ج ـ دختران و زنان بدون شوهر، درصورتي‌که حداقل سي‌سال سن داشته باشند، منحصراً حق سرپرستي اناث را خواهند داشت.

چنانچه به تشخيص سازمان پزشکي قانوني امکان بچه‌دار شدن زوجين وجود نداشته باشد، درخواست ‌کنندگان از شرط مدت پنج‌سال مقرر در بند (الف) مستثني مي‌باشند.

تقاضاي سرپرستي کودکان و نوجوانان بي‌سرپرست برای ايرانيان مقيم خارج از کشور

ايرانيان مقيم خارج از کشور مي‌توانند تقاضاي سرپرستي کودکان و نوجوانان بي‌سرپرست را از طريق سفارتخانه يا دفاتر حفاظت از منافع جمهوري اسلامي ايران به سازمان بهزيستي تقديم نمايند. سفارتخانه‌ها و يا دفاتر ياد شده موظفند در اجراي اين قانون، با سازمان بهزيستي همکاري نمايند و سازمان بهزيستي موظف است با حکم دادگاه صالح به درخواست متقاضي رسيدگي نمايد.