صلاحیت دادگاه محل اقامت محجور

با عنایت به اینکه قانونگذار در ماده ۴۸ قانون امور حسبی، با هدف تسریع در رسیدگی به امور قیمومت، دادگاه محل اقامت محجور را برای رسیدگی به این امور صالح دانسته است، بنابراین، در مواردی که پس از تعیین قیم، اقامتگاه قانونی محجور تغییر  کند، دادگاه و دادسرای محل اقامت جدید محجور برای رسیدگی و اقدام به امور مذکور صالح است و مفاد ماده ۵۴ قانون یاد شده با توجه به فلسفه وضع ماده صدر الذکر، منصرف از این موارد است (رأی وحدت  رویه شماره ۸۱۶ ـ 16/09/1400 هیأت  عمومی دیوان  عالی  کشور).

تنظیم وصیت نامه سری توسط شخص لال

كسي كه نمي تواند حرف بزند هر گاه بخواهد وصيت نامه سري تنظيم كند بايد تمام وصيت نامه را به خط خود نوشته و امضا نمايد و نيز در حضور مسئول دفتر رسمي روي وصيت نامه بنويسد كه اين برگ وصيت نامه او است و در اين صورت مسئول دفتر بايد روي پاكت يا لفافي كه وصيت نامه در او است بنويسد كه عبارت مزبور را موصي در حضور او نوشته است .

تنظیم وصیت نامه سری و استرداد آن

وصيت نامه سري ممكن است به خط موصي يا به خط ديگري باشد ولي در هر صورت بايد به امضا موصي برسد و به ترتيبي كه براي امانت اسناد در قانون ثبت اسناد مقرر گرديده در اداره ثبت اقامتگاه موصي يا محل ديگري كه در آيين نامه وزارت دادگستري معين مي گردد امانت گذارده مي شود. كسي كه سواد ندارد نمي تواند به ترتيب سري وصيت نمايد. وصيت نامه سري را موصي همه وقت مي تواند به ترتيبي كه براي استرداد اسناد امانتي مقرر است استرداد نمايد.

تنظیم وصيت نامه خودنوشت

وصيت نامه خودنوشت در صورتي معتبر است كه تمام آن به خط موصي نوشته شده و داراي تاريخ روز و ماه و سال به خط موصي بوده و به امضا او رسيده باشد.

تنظیم وصیت نامه

وصيت نامه اعم از اينكه راجع به وصيت عهدي يا تمليكي، منقول يا غير منقول باشد ممكن است به طور رسمي يا خودنوشت يا سري تنظيم شود.

درخواست صدور حكم موت فرضي

اشخاص زير مي توانند از دادگاه درخواست صدور حكم موت فرضي غائب را بنمايند:

1 - ورثه غائب .

2 - وصي و موصي له .

آیا پدر یا مادر می توانند قبل از فوت ارثیه فرزندان را تقسیم کنند؟

قبل از فوت والدين تقسيم ارثيه در قالب ماترك معنى ندارد و فقط مى توانند در قالب يكى از عقود اموال را به نام فرزندان خود يا اشخاص ديگر منتقل نمايند. والدین می‌توانند قسمتی یا هر میزان از اموال و املاک خود را به یک یا چند نفر از فرزندانشان یا هر کس دیگری در قالب عقود دیگری مانند هِبه ،صُلح ،هدیه ، فروش یا به اشکال حقوقی دیگری واگذار نمایند.

تقسیم ارث بدون حضور همه ورّاث هم امکان‌پذیر است

با سلام و خسته نباشید. ما 7 ورثه ایم اگر بنا به هر دلیلی یکی یا چند نفر از وراث حاضر به تقسیم سهم الارث نباشند تکلیف قانونی سایر وراث چی میشود و بایستی چگونه اقدام قانونی کنند برای حق الارث خودشان؟ توضیح اینکه بعضی از املاک دارای سند رسمی و بعضی دارای قولنامه (غیر رسمی) میباشند. ضمنا حصر وراثت نیز داریم و آماده میباشد .

پاسخ:

عدم حضور برخی ورثه مانع از درخواست تقسیم توسط ورّاثی که تمایل بدان دارند، نخواهد شد و شما قانونا می‌توانید نسبت به درخواست تقسیم ماترکِ متوفی اقدام نمایید.

قیم کیست و چه وظایفی بر عهده دارد؟

قیم به کسی گفته می شود که از طرف دادگاه برای سرپرستی محجور و نگهداری اموال او در مواردی که ولی خاص (پدر، جد پدری) وجود نداشته باشد منصوب می شود.

قیم می تواند در اموال منقول دخل و تصرف داشته باشد، اما نسبت به اموال غیر منقول باید با اجازه ی دادستان در آن دخل و تصرف کند. هنگامی که فرد صغیر به سن بلوغ برسد تمامی اموال از قبیل منقول و غیر منقول به او تعلق می گیرد و اگر در خصوص عملکرد قیم خود شکایتی داشته باشد، مبنی بر اینکه وی مصلحت را رعایت نکرده است می تواند به مراجع قانونی شکایت کند. اما در چنین شرایطی قیم نیز با ارائه ی مدارک خود می تواند ادعا کند که در نگهداری از اموال، مصلحت را رعایت کرده است.

 مرجع صالح برای رسیدگی به امور راجع به ترکه

مرجع صالح برای رسیدگی به امور راجع به ترکه، دادگاه بخشی است که آخرین اقامتگاه متوفی در ایران در حوزه آن دادگاه بوده و اگر متوفی در ایران اقامتگاه نداشته باشد، دادگاه آخرین محل سکونت متوفی صالح به رسیدگی است همچنین اگر متوفی در ایران ساکن هم نبوده باشد، دادگاهی که اموال غیرمنقول متوفی در حوزه آن واقع شده، صالح است و اگر اموال غیرمنقول نیز در حوزه‌های متعدد واقع باشند، دادگاهی که که قبل از همه اقدام کرده، صالح است.

 مهر و‌ موم ترکه

مهر و‌ موم ترکه عبارت است از اقدامی که توسط مراجع قضایی صورت می‌گیرد تا ورثه از هرگونه استفاده و دخل‌و‌تصرف در ترکه ممنوع شوند و این امر به‌منظور حفظ و نگهداری از ترکه انجام می‌گیرد. مهر و موم ترکه صرفاً با درخواست هریک از ورثه متوفی یا نماینده قانونی آنان، موصی‌له (شخصی که وصیت به نفع او شده است) در صورتی که وصیت به جزء مشاع شده باشد، طلبکار متوفی و وصی انجام می‌گیرد و همین افراد نیز حق رفع مهر و موم ترکه را دارند.

درخواست رفع مهر و موم ترکه نیز به دو صورت بدون تنظیم ریز ترکه یا با درخواست تنظیم ریز ترکه صورت می‌گیرد. مهر و موم ترکه به‌معنای نگهداری و نیز جلوگیری از استفاده یا حیف‌و‌میل آن توسط ورثه دیگر یا اشخاص ثالث است.

 تعریف ترکه (ماترک) و دارایی

ترکه (ماترک) یا میراث به کلیه اموال و تعهدات یا به عبارتی کلیه دارایی‌های متوفی که بعد از فوت او به وراث و نزدیکان وی انتقال می‌یابد اطلاق می‌شود.

دارایی، به معنای شایستگی و امتیاز دارا شدن حقوق و تکالیف مالی و یکی از صفات مربوط به شخصیت انسان است که با تولد شخص به وجود می‌آید و با فوت وی از بین می‌رود. پس از فوت شخص، دارایی از بین می‌رود و صرفا اجزای مثبت و منفی دارایی باقی می‌ماند که پس از فوت متوفی، ترکه نامیده می‌شود.

به‌عبارت دیگر، دارایی شخص پس از فوت از بین می‌رود و فقط اجزای دارایی در فرض وجود، به ورثه منتقل می‌شود.

 اداره‌ی امور افراد

- تا ۱۸ سالگی (مگر آن‌که زودتر رشد آنها در دادگاه اثبات شود) = ولی قهری یا وصی منصوب از طرف آنها؛

- هرگاه بلافاصله بعد از ۱۸ سال، فرد دچار جنون یا سفه (یعنی عقل معاش خود را از دست بدهد) بشود = ولایت ولی قهری یا وصی ادامه پیدا می‌کند؛

- هرگاه بلافاصله بعد از ۱۸ سال، فرد به رشد برسد، ولی مدتی بعد (مثلا در ۲۰ سالگی) دچار جنون یا سفه شود = قیم انتخاب‌ شده از طرف دادگاه.

 عدم انجام تکالیف توسط وصی

وصی منصوب از طرف ولی قهری (پدر و جد پدری) اگر به نگهداری یا اداره امور اقدام نکند یا وظایف خود را انجام ندهد منعزل می‌شود؛ یعنی خود به خود از این سمت برکنار می‌شود.

با تحقق رشد که در حقوق ایران عموما با معیار سن (غالبا ۱۸ سال) احراز می‌شود، طفل از شمول ولایت خارج می‌شود. رشد حالتی است که فرد درباره‌ی معیشت و مسائل اقتصادی تعقل و تفکر منطقی دارد. اگر پس از تحقق رشد، فرد مجنون شود یا مجددا عقل معاش خود را از دست بدهد، دادگاه فردی را به‌عنوان قیم برای اداره‌ی امور مربوط به غیر رشید یا سفیه و مجنون انتخاب می‌کند، اما اگر طفل رشید نشود و عقل معاش پیدا نکند یا در همان حالت عدم رشد مجنون شود و جنون او ادامه پیدا کند، ولایت قهری پدر و پدربزرگ پدری ادامه پیدا می‌کند.

 ولایت قهری

در ادبیات حقوقی ایران ولایت قهری شامل ولایت قهری خاص و عام می‌شود. ولی قهری خاص، پدر و جد پدری طفل است و هر یک از آنها می‌توانند برای اولاد تحت ولایت خود و برای زمانی که دیگری فوت شده و خود نیز در قید حیات نیست، نماینده‌ای معین کند تا اداره‌ی امور طفل و نگهداری از او را به‌عنوان وصی در اختیار بگیرد، اما هیچ‌یک از پدر یا پدربزرگ پدری نمی‌توانند در صورت زنده بودن دیگری برای طفل وصی تعیین کند. پس به‌عبارتی دیگر، در صورت زنده بودن پدر یا جد پدری، ولایت طفل بر عهده آنهاست، ولی هر کدام از آنها می‌توانند برای بعد از فوت خود به‌ شرط زنده نبودن دیگری، وصی‌ای تعیین کند تا اداره‌ی امور طفل را بر عهده بگیرد. در نتیجه، تا زمان زنده بودن هر کدام از پدر و جد پدری، نوبت به وصی نمی‌رسد.

 ولی قهری و حدود اختیارات او

در قانون مدنی ایران دو نهاد ولایت و حضانت از هم متمایز هستند و هر یک آثار و تبعات ویژه‌ی خود را دارند. در واقع حضانت، تکلیف در نگهداری و سرپرستی کودک است اما ولی کسی است که به حکم قانون اختیار دیگری یا دیگران را در قسمتی از امور داشته باشد.

حضانت در حقوق ایران به ‌معنای نگهداری و تربیت طفل است. این وظیفه گاهی جنبه‌ی تکلیف دارد و گاهی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین حقوق والدین از آن یاد می‌شود. حضانت به‌دلیل وظیفه و تکلیف بودن امکان انتقال قراردادی به غیر را ندارد. به‌عبارت دیگر والدین نمی‌توانند وظیفه‌ی نگهداری و تربیت فرزندان را به دیگری بسپارند و به‌همین علت نمی‌توانند برای آن دستمزدی بگیرند. در دوره‌ای که یکی از والدین حضانت فرزندان خود را به‌عهده دارد، مسئولیت اعمال و رفتار فرزندان اگر موجب ضرر به غیر شود با آنهاست.

حضانت در قانون ایران با معیار سنی تقسیم ‌بندی شده است. بدین‌ترتیب که مادر درمورد فرزندان دختر و پسر تا ۷ سالگی و پدر پس از آن، حق و تکلیف حضانت دارند. بااین‌حال طبق مقررات جدید، مصلحت طفل در همه‌ی موارد مدنظر قرار می‌گیرد. ممکن است مصلحت طفل ایجاب کند تا بعد از هفت سالگی نیز حضانت برعهده‌ی مادر باشد. با فوت هر یک از والدین، حضانت با طرف دیگر خواهد بود و اگر هر دوی آنها فوت شوند، وظیفه‌ی حضانت بر دوش پدربزرگ پدری طفل است.

عزل وصی یا قیم یا ضم امین

در مورد دعاوی خیانت یا عدم لیاقت و یا سایر موجبات عزل وصی یا قیم یا ضم امین، ترتیب رسیدگی مطابق مقررات قانون امور حسبی است و حکمی که در این خصوص صادر می شود مطابق قانون آیین دادرسی مدنی قابل تجدیدنظر خواهی و فرجام خواهی است.

گواهی انحصار وراثت

هر یک از ورثه یا شخص ذی‌نفع می‌تواند از دادگاه گواهی انحصار وراثت تحصیل نماید. 

اخذ گواهی انحصار وراثت به معنای مطالبه سهم ­الارث نیست بلکه فقط برای تعیین ورثه است.